2017 ve 2021 yılları arasında Güneydoğu ve Doğu Avrupa, Kafkaslar ve Orta Asya’daki 17 ülke ve Kosova, yenilenebilir enerji kapasitesinde benzeri görülmemiş bir büyüme kaydetti.
21. Yüzyıl için Yenilenebilir Enerji Politikası Ağı (REN21) ve Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tarafından ortaklaşa hazırlanan “2022 Yenilenebilir Enerji Durumu Raporu”, Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Bosna Hersek, Gürcistan, Kazakistan, Kosova, Kırgız Cumhuriyeti, Moldova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna ve Özbekistan’da yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğinin durumuna ilişkin en güncel bilgileri sunuyor.
Rapora göre, 2017 ve 2021 yılları arasında Güneydoğu ve Doğu Avrupa, Kafkaslar ve Orta Asya’daki 17 ülke ve Kosova, yenilenebilir enerji kapasitesinde benzeri görülmemiş bir büyüme kaydetti. Bu süre zarfında, toplam 106 GW kurulu yenilenebilir enerji kapasitesi için kümülatif olarak 21 GW kapasite eklediler. İlk kez, bu büyüme esas olarak güneş fotovoltaik (yüzde 58) ve rüzgâr enerjisi (yüzde 25) ilavelerinden kaynaklandı. Bölgenin rüzgâr enerjisi kapasitesi 2017 ile 2021 yılları arasında 7 kattan fazla, güneş enerjisi kapasitesi ise 10 kattan fazla arttı.
Bu dönemde en fazla güneş ve rüzgâr enerjisi kapasitesini kuran ülke Ukrayna olurken (8,3 GW), onu Kazakistan (3,7 GW) ve Rusya Federasyonu (3,5 GW) takip etti. Bu üç ülke de 2019 yılında yenilenebilir enerji yatırımları açısından dünyanın ilk 30 ülkesi arasında yer alırken, Ukrayna 17. (3,4 milyar dolar), Rusya Federasyonu 20. (2,3 milyar dolar) ve Kazakistan 28. (0,8 milyar dolar) sırada yer aldı.
Enerji Güvenliği
Yenilenebilir enerji kaynaklarındaki atılımlara rağmen, bu odak ülkeler büyük ölçüde fosil yakıt kaynaklarına bağımlı olmaya devam ediyor ve başta Rusya Federasyonu olmak üzere sınırlı sayıda enerji ihracatçısına bel bağlıyor. Rapora göre, ülkelerin 13’ü enerji ithalatına büyük ölçüde bağımlı; Ermenistan, Belarus, Gürcistan ve Moldova olmak üzere 4 ülke toplam birincil enerji arzının yüzde 70’inden fazlasını ithal ediyor. Yenilenebilir enerji kaynakları, ülkelerin enerji arzlarını çeşitlendirmelerine ve dalgalanan doğal gaz ve petrol fiyatlarına karşı korunmalarına yardımcı olabilir.
Fosil yakıtlar için büyük sübvansiyonlar ve fosil ve nükleer bazlı enerji için düşük tarifeler, tüm sektörlerde yenilenebilir enerjilerin hızlı bir şekilde yayılmasını engelliyor. Enerji sübvansiyonlarının gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki payı tüm odak ülkelerde azalmış olsa da, 2020 yılında özellikle Özbekistan (yüzde 6,6), Türkmenistan (yüzde 3,2), Kazakistan (yüzde 2,6) ve Azerbaycan’da (yüzde 2,4) hâlâ önemliydi.
Raporla ilgili açıklama yapan REN21 İcra Direktörü Rana Adib, “2021’e kadar bölgedeki yenilenebilir enerji büyümesi esas olarak elverişli politikalar ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin düşen maliyetleri tarafından yönlendirildi – ancak şimdi enerji güvenliği kesinlikle ön planda. Fosil yakıtlardan uzaklaşmak bölge için hiç bu kadar hayati olmamıştı” dedi.
UNECE Yönetici Sekreteri Olga Algayerova ise, “BM iklim görüşmelerine (COP27) sadece birkaç ay kalmışken, UNECE bölgesindeki ülkeler ve yatırımcılar, küresel net sıfır hedeflerine ulaşmak ve fosil yakıt bağımlılığını sona erdirmek için yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırılmasına yönelik taahhütlerini acilen iki katına çıkarmalıdır. Bu eylem aynı zamanda ülkelerin BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşma yolunda ilerlemelerine yardımcı olmak ve dirençli enerji sistemlerine geçişi hızlandırmak için de hayati önem taşıyor. Yenilenebilir enerji yatırımlarının arttırılması, Ukrayna’daki çatışmayla bağlantılı enerji ve finansal şoklar ışığında enerji güvenliğini ve satın alınabilirliğini güçlendirmek için çok önemlidir” dedi.
Rusya’nın İşgali Yenilenebilir Enerjideki İlerlemeyi Engelliyor
Rusya Federasyonu’nun işgalinin bir sonucu olarak, Ukrayna’daki kurulu rüzgâr enerjisi kapasitesinin yaklaşık yüzde 90’ı ve kurulu güneş enerjisi kapasitesinin yaklaşık yüzde 30’u Haziran 2022 itibarıyla devre dışı kaldı. Bu durum, bölgenin toplam rüzgâr enerjisi kapasitesinin yaklaşık dörtte birini ve güneş enerjisi kapasitesinin beşte birini etkiledi, zira Ukrayna son yıllarda yenilenebilir enerji kurulumları ve yatırımları konusunda lider konumda yer alıyor.
Adib, “Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve bunun komşu ülkeler üzerindeki yayılma etkisi, kısa vadede yenilenebilir enerji üretimini baltalıyor. Aynı zamanda, yenilenebilir enerji üretimine yeni bir ışık tutmuştur. Hızlı bir enerji dönüşümünün faydaları ve bölgedeki yenilenebilir enerji tesislerinde bir artış getirebilir” dedi.
Potansiyel Hâlâ Kullanılmıyor
Yenilenebilir enerjideki önemli büyümeye rağmen, diğer sektörlerdeki yenilenebilir enerji potansiyeli hâlâ kullanılmıyor. Binalar, ulaşım ve sanayi bölgedeki en büyük enerji tüketimini oluşturuyor, ancak bu sektörlerin enerji kullanımında yenilenebilir enerji kaynaklarının payı çok az değişti. Ukrayna, 2020 yılında sadece yüzde 2,5 ile bölge genelinde ulaşımda en yüksek yenilenebilir enerji payına ulaştı.
Özellikle binalar için enerji verimliliği politikaları, son beş yılda bölge genelinde büyük ölçüde gelişti. Bununla birlikte, Arnavutluk dışındaki tüm odak ülkelerin enerji yoğunluğu 2019’da Avrupa Birliği’nden (AB-27) daha yüksek kalmaya devam etti ve en yüksek oranlar Türkmenistan ve Rusya Federasyonu’nda görüldü.
Yatırım, İş birliği ve Yerel Tedarik İhtiyacı Var
Rapor, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğine yönelik politika ve hedeflerin benimsenmesinde önemli ilerlemeler kaydedildiğini belgeliyor; odak ülkelerin 15’i ulusal yenilenebilir enerji hedefleri belirledi ve 4 ülke net sıfır emisyon veya karbon nötrlüğü için bir hedef belirledi. Ancak, politikaların ve eylem planlarının benimsenmesinde eksiklikler devam ediyor ve uygulama yavaş kalıyor.
Sonuç olarak, odak ülkeler genelinde yenilenebilir enerjiye yapılan kamu ve özel sektör yatırımlarının toplamı, küresel büyüme eğilimlerine kıyasla mütevazı kalıyor. Bölgedeki yenilenebilir enerji yatırımları 2016 yılında 2,7 milyar dolara düştü, 2018 yılında ise 2013 yılındaki 7,2 milyar dolar seviyesine geri dönerek küresel toplamın yaklaşık yüzde 2,2’sini temsil etti. Buna karşılık, 2018 yılında AB’de yenilenebilir enerjiye 56,5 milyar dolar yatırım yapıldı.
Odak ülkelerin çoğu güneş panelleri ve kolektörleri, rüzgâr türbinleri ve verimli ısı sobaları gibi kilit teknolojileri ithal ediyor. Bölgesel ve yerel tedarik zincirlerine yatırım yapmak katma değer yaratabilir ve ekonomik büyümeyi artırabilir. Bölgede büyük ölçüde kullanılmayan dağıtık (merkezi olmayan) yenilenebilir enerji kaynakları, enerji yoksulluğunun üstesinden gelinmesine yardımcı olabilir ve ekonomik büyümeyi teşvik edebilir. Paydaşları (belediyeler, topluluklar ve vatandaşlar gibi) güçlendirebilir, toplumsal cinsiyet eşitliğini artırabilir ve doğal afetler ve çatışmalar gibi şoklara karşı dayanıklılığı güçlendirebilirler.
