Yıllardır hazırlandığı söylenen, taslağına erişilebilmesi kolay olmayan İklim Kanunu nihayet Meclise gelirken, tek günlük Çevre Komisyonu aşaması ve toplamda altı birleşim süren Genel Kurul görüşmeleriyle kabul edildi. İnkarcılar sosyal medyada retçi söylemler yürütürken, Mecliste muhalefetin yetersiz ve ticari bulduğu kanun iktidarın yeşil dönüşüm olumlamasıyla geçti.
YAZI: Habip Kocaman / Yasama Uzmanı
İklim değişikliği ile mücadelede politika araçları içerisinde mevzuatın önemli bir yeri var. Konu küresel olunca düzenlemeleri önce uluslararası düzeyde oluşturuluyor. Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü ve son olarak da Paris Anlaşması, taraf ülkelerin iklim hukukunun temel dayanakları olmuştur. Uluslararası kuralları iç hukuklarına yansıtmak isteyen ülkeler, iklim kanunları kabul ediyor. İklime dair ulusal mevzuattaki artışı, 2016 yılında yürürlüğe giren Paris Anlaşması tetikledi.1
İklim anlaşmalarına ve bunları destekleyen bir dizi çevre odaklı anlaşmaya taraf Türkiye’nin kanun külliyatı tarandığında, Çevre Kanunu’nda iklim değişikliğiyle ilgili temel kavramların bulunduğu görülüyor. Ayrıca, Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile Enerji Verimliliği Kanunu’nda da iklim değişikliği doğrudan geçiyor. Sera gazı emisyonu, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’da ifade ediliyor. Tarım, yapılaşma, ulaşım, enerji sektörlerini düzenleyen kanunlara bakıldığında iklimle yakın ilişkili hükümlere rastlanıyor. Yutak alanlarda koruma ve kullanma dengesi kurmaya çalışan kanunlar da eskiden beri var.
Sözü edilen kanunlarda iklim değişikliği ayrıntılı ve sistemli bir şekilde düzenlenmezken, kapsam bağlamında geçiyor. Sürdürülebilir kalkınma anlayışı doğrultusunda kod bir iklim kanununun tamamlayıcı ve bütünleştirici faydalar sağlayacağı anlaşıldığından 2 Temmuz 2025 tarihinde 7552 sayılı İklim Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kabul edildi. Kanunun oldukça maceralı geçen yasalaşma süreci de ilgi çekici.
İklim Kanunu Taslağı Hazırlıkları
İklim politikaları temel olarak uluslararası hukuka dayalı Türkiye, 2021’de Paris Anlaşması’na taraf olduktan sonra iklim değişikliği mücadelesine ivme kazandırdı. Anlaşmanın onaylanmasında, dış ticaretini ağırlıklı olarak Avrupa Birliği ile gerçekleştiren Türkiye’nin sınırda karbon vergisine uyum sağlama gayretlerinin etkili olduğu; Anlaşmanın ardından Avrupa Yeşil Mutabakatı konularını ele alan, karbon fiyatlandırması içeren bir iklim kanununun hazırlıklarının sonuçlandırılacağı yazılıp konuşuldu.2
Aslında Türkiye’nin karbon ekonomisine geçiş gayretleri daha da eski. Dünya Bankası’nca 2011’de başlatılan “Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı” (Partnership for Market Readiness – PMR) teknik destek programının Türkiye Projesi’nde, en uygun karbon fiyatlandırma mekanizması olarak tavsiye edilen emisyon ticaret sistemi (ETS) kapsamında İklim Değişikliği Kanunu ve ETS yönetmeliklerinin yasal ve kurumsal altyapısının oluşturulması, Proje bileşenleri arasında.3 9 Aralık 2020 tarihinde Proje Bileşeni kapanış konferansında bir İklim Kanunu Taslağı4 da sunuldu.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, PMR Projesi taslağı üzerinden çalışmalar yürüttüğü; projede üretilen taslaktan uzaklaşıldığı bilgileri edinilse de somut bir tartışma alanı veya görüş alışverişi kanalları açılmadığı için resmi ve doğrulanmış metinlere erişilemedi.5 Taslak çalışmaları açık ve katılımcı süreçler dâhilinde kamuoyuyla paylaşılmadığı için de eleştiri aldı.6 Ancak Ekim 2022’de, gizli kaydı taşıyan taslak, İklim Değişikliği Başkanlığı’nca görüş alınmak için gönderildiği bazı meslek kuruluşlarının internet sayfalarında, kendi üyelerine duyurulmak ve katkı almak üzere yayımlanınca alenileşti.7
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, İklim Kanunu teklifinin Meclise sunulması ve kanunlaşması için çeşitli tarihlerde tahminde bulundu. 8 Ocak 2021’deki açıklamasında, “İnşallah Meclisimiz ile İklim Kanunu’nu ilk yarı yılda hazırlayıp yine şehirlerimizdeki etkilerini en aza indirecek, çevremizi, doğamızı koruyacak adımları da atacağız.”8 derken 22 Mart 2022’de “Büyük bir kısmı tamamlandı. İnşallah bu yıl içerisinde Meclis’imizle istişare halinde, yüce Meclis’imizin destekleriyle vekillerimizle bu düzenlemeyi yapmak istiyoruz.”9 dedi. Benzer açıklamalarına 2023’te10 ve 2024’te11 de devam etti.
İklim Kanunu Teklifi TBMM’de
Nihayet 20 Şubat 2025 tarihinde, beklenen İklim Kanunu Teklifi Meclis Başkanlığına AK Parti milletvekillerinin imzalarıyla verildi. Genel gerekçesine göre, yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliğiyle mücadeleyi amaçlayan teklif, sera gazı emisyonlarının azaltılması ve iklim değişikliğine uyum faaliyetleri, planlama ve uygulama araçları, gelirler, izin ve denetime ilişkin çerçeve oluşturuyor.
20 madde ve 2 geçici maddeden ibaret kanun teklifi, hemen ertesi gün esas komisyon olarak Çevre, tali komisyonlar olarak Adalet; Plan ve Bütçe; Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonuna havale edildi. Tarım sektörü, yutak alanlar ve gıda güvenliği ile ilgili hükümler içermesine rağmen Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonuna; adil geçiş ve iklim adaleti hükümleri içermesine rağmen Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonuna gönderilmedi.
Çevre Komisyonu Görüşmeleri
Tali komisyonlardan hiçbiri; idari para cezaları, emisyon ticareti, karbon kredisi gibi kendi alanlarını doğrudan etkileyen düzenlemelere rağmen teklifi görüşme gereği duymadı. Çevre Komisyonu, gecikmeksizin 26 Şubat 2025 tarihinde yaptığı toplantıda 1 günde teklifin görüşmelerini tamamladı. Teklif, küçük değişikliklerle kabul edilerek rapora12 bağlandı.
Komisyon toplantısına bakanlıklar dışında, davet edilen TOBB, MÜSİAD, TÜSİAD, Uluslararası Yatırımcılar Derneği, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği, Finansal Kurumlar Birliği, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği, Türk Tabipler Birliği, İklim Ağı, İklim Adaleti Platformu ve Temiz Hava Hakkı Platformu temsilcileri de katıldı.
Çevre Komisyonu raporunda “sera gazı salımı”nın “karbon salınımı” şeklinde defalarca geçmesi dikkat çekti. Komisyon tutanaklarına13 bakıldığında, iklim değişikliğinin çok boyutlu niteliğine uygun şekilde dezavantajlı kesimlerden su yönetimine, sağlığa etkilerden turizm sektörünün uyumuna, iklime dair hemen her yöne milletvekillerinin değindiği görülüyor. Net emisyon azaltım hedeflerinin bulunmaması, kömürden çıkışın yer almaması, ilke ve araçların soyut kalması teklife yöneltilen eleştiriler arasında. Bir üye, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne “İklim Değişikliği Çevre Sözleşmesi” derken, bir milletvekili ise teklifte kelime tahlili yaptı. Sermaye, ticaret, piyasa, tahsisat, gelir kelimelerinin defalarca geçmesine rağmen doğa, ekoloji, iklim adaleti kavramlarının çok az geçtiğini; emek, emekçi, işçi, sağlık terimlerine hiç yer verilmediğini tespit ederek iklime yaklaşımın “ticari” olduğunu öne sürdü.
Genel Kurul Takvimi
İklim Kanunu Teklifi Meclis Genel Kurulunda 8 ve 9 Nisan 2025 tarihlerinde görüşüldü. 2 birleşimde teklifin 4 maddesi kabul edilir. Mecliste iklim değişikliği tartışılırken 10 Nisandan itibaren birkaç gün ülkenin birçok yerinde hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin çok altına düşmesiyle don olayları yaşandı, çoğu tarım ürünü dondan zarar gördü. 15 Nisan’da TBMM’de yapılan görüşmeyle, gerçekleşen zirai don olayı konusunda Meclis Araştırması Komisyonu kuruldu. Aynı birleşimde AK Parti Grup Başkanvekili, İklim Kanunu Teklifinin görüşmelerinin ertelendiğini şu sözlerle duyurdu: “Toplumda birtakım konuların yanlış anlaşılması üzerine, daha çok tartışılması, konuşulması, hepimizin ortak görüşleri çerçevesinde -muhalefetin de iktidarın da- yeniden çalışılması üzerine karar verdik”. Muhalefet sözcüleri kanun teklifinin komisyona geri çekilerek eleştiriler doğrultusunda tekrar görüşülecek olmasını memnuniyetle karşıladı. Basında da teklifin komisyona geri çekildiği şeklinde haberler çıktı.14 Lakin teklif komisyona geri çekilmedi, Genel Kurul gündeminde kalmaya devam etti ve önüne alınan başka kanun teklifleri görüşülmeye başlandı.
Aradan 2 aydan daha uzun bir süre geçtikten sonra 25 Haziranda kaldığı yerden İklim Kanunu Teklifinin görüşmelerine devam edildi. 26 Haziran ve 1 Temmuz günlerinde de görüşülen teklif 2 Temmuz 2025 tarihinde kanunlaştı, ertesi gün de Cumhurbaşkanlığına gönderildi. Teklif üzerinde Genel Kurulda kabul edilen 3 değişiklik önergesi esaslı değişiklikler içermediğinden, görüşmelere neden ara verildiği anlaşılamadı.
Genel Kurul Görüşmeleri
Görüşmelerde iktidar ittifakı teklifin lehinde; yeşil ve döngüsel ekonomiye geçişi hızlandıracağı, herkesin sorumluluklarını belirleyen bir çerçeve oluşturulduğu, küresel ölçekte yürütülen iklim politikalarına uyum sağlamanın Türkiye’nin dış ticarette ve uluslararası finans mekanizmalarında avantajlı konuma geçmesini sağlayacağı şeklinde görüşler açıkladı.
Muhalefet ise teklifin aleyhinde; ticari çıkarlara hizmet edeceği, yetki ve sorumlulukları muğlak bıraktığı, ilke ve kavramların altını doldurmadığı, oluşturulan kurullarda sivil topluma ve akademik çevrelere yeterince yer verilmediği, iklim krizinin çözümüne ilişkin yol haritası belirlemediği yönünde eleştiriler getirdi.
Yutak alanların korunarak artırılmasını öngören İklim Kanunu Teklifi Genel Kurul’da görüşülürken, zeytinlik alanlarda madencilik faaliyetlerine izin veren bir kanun teklifi Meclis Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonunda görüşülmeye başlandı.
Sonuçta, 6 yıldır geldi geliyor denen İklim Kanunu Teklifi toplamda 6 günde Genel Kurul’da görüşülüp pek değişmeden Meclisten geçti. Çoğu ülkenin iklim kanununda bulunan, parlamentoya düzenli raporlama gibi iklim politikasının parlamenter gözetimine ilişkin bir unsuru kanuna ekleme ihtiyacını da Meclis hissetmedi.
Sonuç Yerine
Türkiye’de mevzuat ve kamu politika belgelerinde iklim değişikliği işlenmekle birlikte, mücadelenin sistemli bir şekilde bir kanunda toparlanması, kamu politikalarında stratejik olarak göz önünde tutulmasına ve dikkate alınmasına vesile olabilecektir. Azaltım ve uyum politikalarına ilişkin hedeflerin, ilkelerin ve faaliyetlerin müstakil bir kanunla düzenlenmesi, bağlayıcılık ve kararlılık açısından uygulamaya istikrar ve güç kazandırabilecektir. İklim Kanunu iklim eylemini güçlendirecektir. Ancak asıl itici güç, mevzuatın bütüncül bakış açısıyla uygulanma kapasitesi ve kalitesi olacaktır.
Kaynakça
1-LSE The Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, “New study reveals all countries that have signed or ratified the Paris Agreement have at least one national law or policy on climate change”, 30/4/2018, https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/news/new-study-reveals-all-countries-that-have-signed-or-ratified-the-paris-agreement-have-at-least-one-national-law-or-policy-on-climate-change/
2-T24, “AB’nin karbon vergisi, Türkiye’nin Paris’i onaylamasında rol oynadı”, 8/11/2021, https://t24.com.tr/haber/ab-nin-karbon-vergisi-turkiye-nin-paris-i-onaylamasinda-rol-oynadi,991819
3-Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı Türkiye Programı, https://pmrturkiye.csb.gov.tr/pmr-turkiye/
4-51 maddeden oluşan, 2 de geçici maddesi bulunan İklim Değişikliği Kanunu Taslağı, PMR Türkiye Programı internet sitesi bünyesinden, https://pmrturkiye.csb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/12/Taslak-Iklim-Kanunu-1.pdf bağlantısından indirilmiş olmakla birlikte bağlantı artık aktif değildir.
5-İklim Haber, Bulut Bagatır, “Türkiye’nin Nasıl Bir İklim Yasasına İhtiyacı Var?”, 16/7/2021, https://www.iklimhaber.org/turkiyenin-nasil-bir-iklim-yasasina-ihtiyaci-var/
6-Türkiye Barolar Birliği Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Bülteni, “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nı İklim Kanunu Çalışmalarını Katılımcılık Temelinde Yürütmeye Bir Kez Daha Davet Ediyoruz”, Sayı 4, Nisan 2021, https://d.barobirlik.org.tr/chkbulten/sayi4/4/
7-Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği, “İklim Değişikliği Kanunu Taslağı”, https://www.baib.gov.tr/files/downloads/PageFiles/f345dbce-f055-ed11-a91b-000c29511bae/Files/ek-3.pdf
8-Anadolu Ajansı, “Bakan Kurum: İklim Kanunu ile doğamızı koruyacak adımları atacağız”, https://www.aa.com.tr/tr/politika/bakan-kurum-iklim-kanunu-ile-dogamizi-koruyacak-adimlari-atacagiz/2102969
9-Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, “Bakan Murat Kurum: “İklim Kanunu Hazırlıklarının Büyük Kısmı Tamamlandı” https://agri.csb.gov.tr/bakan-murat-kurum-iklim-kanunu-hazirliklarinin-buyuk-kismi-tamamlandi-haber-267775
10-Anadolu Ajansı, “İklim Kanunu teklifi, yeni yasama döneminde TBMM gündemine gelecek”, https://www.aa.com.tr/tr/politika/iklim-kanunu-teklifi-yeni-yasama-doneminde-tbmm-gundemine-gelecek/2975896
11-PETROTÜRK, “İklim Kanunu’muzu bu yıl içerisinde TBMM’den çıkaracağız”, https://www.petroturk.com/manset/106659
12-TBMM, İstanbul Milletvekili Mustafa Demir ve Bursa Milletvekili Emel Gözükara Durmaz ile 95 Milletvekilinin İklim Kanunu Teklifi (2/2927) ve Çevre Komisyonu Raporu, Sıra Sayısı 198, https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D28/Y3/T2/DosyaKomisyonRaporunuVerdi/d929e28a-eafd-472b-a1a7-21fc0232ac33.pdf
13-TBMM Çevre Komisyonu Tutanakları, 26.02.2025 tarihli toplantı tutanağı, https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/TutanakGoster/4114
14-İklim Haber, “İklim Kanunu Teklifi Geri Çekildi”, 15.04.2025, https://www.iklimhaber.org/iklim-kanunu-teklifi-geri-cekildi/
